Dla osób zamieszkujących w szczególności na terenie Niemiec „gemeinschaftliches Testament” (testament wspólny tzw. berliński) jest typową formą – pomiędzy małżonkami – rozporządzenia majątkiem w razie śmierci. W olbrzymim skrócie polega to na tym, że małżonkowie siebie nawzajem wyznaczają spadkobiercami (w zależności, który z nich umrze jako pierwszy).
Testament wspólny – czy jest ważny w Polsce?
W Polsce testamenty wspólne są bezwzględnie nieważne (art. 942 kodeksu cywilnego). Jednak zdaniem komentatorów lapidarne ujęcie art. 942 kodeks cywilny sugeruje, że radykalne i jednoznacznie reguluje on kwestie testamentów wspólnych w prawie polskim przez wyłączenie dopuszczalności ich sporządzenia.
Pomimo kłopotów z definiowaniem testamentów wspólnych oraz ich uregulowaniem, są one obecne w wielu systemach prawnych poza granicami naszego kraju. Ważny testament wspólny można sporządzić m.in. w Niemczech czy w Szwecji. Dla wielu osób nie posiadających wykształcenia prawniczego ani specjalistycznej wiedzy w tym zakresie, sporządzenie testamentu wspólnie ze swoim wieloletnim małżonkiem, z którym żyli w małżeńskiej wspólności majątkowej, jest czymś naturalnym i nie budzącym wątpliwości.
Literatura szczegółowa jednoznacznie wskazuje, że dominuje pogląd, iż fakt sporządzenia testamentu wspólnego jest kwestią formy.
Na gruncie Konwencji dotyczącej kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych sporządzonej w Hadze w dniu 5 października 1961 r. (Dz.U. z 1969 r. Nr 34, poz. 284), „forma” rozumiana jest szeroko. Wskazówki w tym zakresie zawiera art. 5 Konwencji, który nakazuje uznanie kwestii związanych z wiekiem, obywatelstwem lub innymi przymiotami osobistymi spadkodawcy, za należące do zakresu formy. Z kolei art. 4 Konwencji wskazuje, że postanowienia konwencji stosuje się również do formy rozporządzeń testamentowych dokonanych w tym samym dokumencie przez dwie lub więcej osób. W przepisie tym chodzi o tzw. testamenty wspólne. Skoro sporządzenie testamentu wspólnie z inną osobą to kwestia formy, to rozrządzenie takie winno zostać przez polski sąd uznane za ważne (art. 1 pkt 1 Konwencji).
Tym samym, co do zasady, brak jest przeszkód do uznania na terenie Polski ważności testamentu wspólnego sporządzonego np. w Niemczech. Jednocześnie często zdarza się, że małżonkowie posiadają również nieruchomość znajdującą się w Polsce. Spadkobierca testamentowy, w celu wykazania swojego prawa do spadku położonego na terytorium Polski, ma dwie możliwości. Po pierwsze, może uzyskać stwierdzenie nabycia spadku przed polskim sądem lub akt poświadczenia dziedziczenia u notariusza. W takim przypadku sąd zastosuje prawo materialne zgodnie z powyższymi uwagami, stosując jednak polskie prawo procesowe (zasada lex fori processualis).
Drugim możliwym rozwiązaniem dla spadkobiercy jest uzyskanie odpowiedniego aktu za granicą, np. w państwie, w którym spadkodawca zmarł lub mieszkał w chwili śmierci. Jest to sytuacja częsta w praktyce, gdyż spadkodawca zazwyczaj posiada również majątek w państwie w którym przebywał przed śmiercią, a spadkobiercy są zainteresowani stwierdzeniem swoich praw do majątku położonego w tym kraju. Zgodnie z art. 1145 kodeksu postępowania cywilnego, orzeczenia sądów państw obcych wydane w sprawach cywilnych podlegają uznaniu z mocy prawa, chyba że istnieją przeszkody określone w art. 1146 kodeksu postępowania cywilnego. Oznacza to, że co do zasady, uzyskane za granicą stwierdzenie nabycia spadku będzie wystarczające do wykazania uprawnień spadkobiercy również na terytorium Polski.
Wyjątek od powyższej reguły wynika z art. 1146 § 1 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym, nie podlegają uznaniu orzeczenia wydanych w sprawach należących do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich.
Dlatego jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość – konieczne będzie przeprowadzenie postępowania spadkowego na terytorium Polski.
Sprawy spadkowe nie należą do najprostszych, dlatego warto zasięgnąć porady prawnej w tym zakresie.
Zachęcamy do kontaktu poprzez formularz kontaktowy lub adres email kb@kancelaria-brzozowska.pl.
